Francisco Suarez "Dysputy metafizyczne. I-XI". Wstęp, przekład, opracowanie, słownik terminów łacińsko-polski, polsko-łaciński

Description

• Project title: Francisco Suarez "Dysputy metafizyczne. I-XI". Wstęp, przekład, opracowanie, słownik terminów łacińsko-polski, polsko-łaciński
• Project number: Francisco Suarez "Dysputy metafizyczne. I-XI". Wstęp, przekład, opracowanie, słownik terminów łacińsko-polski, polsko-łaciński
• People implementing the project: Jacek Surzyn
• Project type: naukowy
• Date: 2021-12-08-2024-12-07
• Name of the entity financing the project: MEiN – Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
• Nazwa i edycja konkursu, projektu, przedsięwzięcia: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki: UNIWERSALIA 2.2. KONKURS 9
• Type of financing institution: Krajowa
• Keywords:
  • nauka
  • Bóg
  • metafizyka
  • realizm
  • scholastyka
  • teologia
• Założenia projektu: Projekt badawczo-naukowy ma na celu przybliżenie polskiemu czytelnikowi dzieła i myśli ważnej dla zrozumienia nowożytnej tradycji filozoficznej. W filozofii europejskiej „Dysputy metafizyczne” Suareza zajmują miejsce wyjątkowe, ponieważ są kompleksowym opracowaniem całości problematyki metafizycznej w jej scholastycznym kontekście. Stały się podręcznikiem kształtującym całe pokolenia filozofów nowożytnych, wyznaczając tak podejmowane problemy, jak i używaną terminologię. Oddziaływanie dzieła Suareza widać w obszarze tzw. szkolnej metafizyki Wolffa-Baumgartena, a poprzez to u Kanta i jego następców. Suarez sytuuje się jako filozof głęboko wyrastający z tradycji scholastycznej, choć trudno określić go zarazem jako filozofa reprezentującego dominujący w niej (jak również kształtowany bardzo silnie w wiekach późniejszych przez neoscholastykę) nurt tomistyczny. Jest on raczej eklektykiem szukającym filozoficznej prawdy w poglądach innych scholastyków późnego średniowiecza, przede wszystkim u Jana Dunsa Szkota, ale też u Alberta Wielkiego, czy przedstawicieli nurtu nominalistyczego (choć tu w mniejszym zakresie). Jego dzieło w pełni pokazuje jego subtelną i ostrożną postawę. Stara się jedynie przekazywać "naturalną mądrość" jaką jest filozofia poprzez dzieło, które jest efektem jego wieloletnich studiów i nauczania szerokiego grona studentów. Realizowane badania i przekład obejmują pierwsze 11 dysput Suareza. Wybór podyktowany jest zasadniczo dwiema racjami. Pierwsza dotyczy uwarunkowań formalnych związanych z objętością „Dysput metafizyczny”, które obejmuje 54 dysputy zawarte w dwóch tomach. Tomy są bardzo obszerne i każdy z nich liczy ponad 1000 stron tekstu w dwóch kolumnach. Nie sposób więc w ramach tego projektu przygotować całość, dlatego zdecydowano się na opracowanie pierwszych dysput, co urealnia możliwość wykonania projektu. Druga racja dotyczy zawartości merytorycznej dzieła. "Dysputy..." Suareza pomyślane jako pełne kompendium metafizyki zawiera ściśle określony tradycyjny podział rozpatrywanych zagadnień. Porządek dzieła wyznacza Suarezjańską i scholastyczną koncepcję metafizyki, która wychodzi od ujęcia bytu in generale razem z wszelkimi przysługującymi mu właściwościami, by następnie przejść do rozważań szczegółowych, obejmujących u Suareza rozdział bytu na nieskończony i skończony. Można więc ze względu na zawartość merytoryczną podzielić dzieło na kilka części: natura metafizyki (filozofii pierwszej), jej przedmiot byt jako byt (in generale), transcendentalne właściwości takiego bytu (dysput. I-XI); przyczyny bytu ujętego jako takiego (dysput. XII-XXVII); podział bytu na nieskończony i skończony, oraz relacja substancji i przypadłości bytu skończonego (dysput. XXVIII-XXXVIII); dziewięć kategorii-przypadłości, oraz byt realny i byt myślny (pojęciowy) (dysput. XXIX-LIV). Projekt obejmuje pierwsze trzy grupy, mianowicie zagadnienie natury metafizyki-filozofii pierwszej (dysputa I), następnie zagadnienie przedmiotu metafizyki, czyli bytu jako bytu (dysputa II), oraz zagadnienie transcendentaliów jako właściwości-atrybutów bytu jako bytu i zarazem jako atrybutów przekraczających strukturę kategorii (dysputy III-XI). Odnośnie do metafizyki autor wyróżnia jej znaczenie ogólne, a wtedy jest ona nauką "de communi conceptu entis, illiusque proprietatibus, quae de illa reciproce dicuntur". Z kolei metafizyka szczegółowa - specialis dotyczy: "res omnes, quae sub ente continentur, et illius rationem includunt, et sub obiectiva ratione huius scientiae cadunt, et a materia in suo esse abstrahunt". Całość tak prowadzonych rozważań można potraktować jako ogólny wstęp do zagadnień metafizycznych szczegółowych, co niejako zawiera się w sławnym pierwszym zdaniu z księgi IV Arystotelesowej „Metafizyki”: „ἔστιν ἐπιστήμη τις ἣ θεωρεῖ τὸ ὂν ᾗ ὂν καὶ τὰ τούτῳ ὑπάρχοντα καθ᾽ αὑτό". Metafizyka jest tu nauką w najwyższym stopniu teoretyczną o bycie jako bycie i tym, co przysługuje mu z niego samego (jego atrybuty istotne). Projekt obejmuje pierwszych 11 dysput, a zatem dotyczy samej natury metafizyki, jej definiowania w kontekście nauki i odniesienia do innych nauk, a następnie rozważań nad jej przedmiotem - bytem jako bytem ujętym w najbardziej teoretycznej ogólności i tym samym analizowanym w kontekście przypadających mu właściwości, które charakteryzują się tym, że są z takim bytem konwertywne. Owe właściwości wyróżnia to, że przysługują one w pierwszym rzędzie samemu bytowi jako bytowi (in generale) i przekraczają - transcendują strukturę kategorii. Nie są to więc klasyczne przypadłości-akcydensy, które wchodzą w relację z substancją, a ich status istnienia jest secundum quid, to znaczy, że nie mają samodzielnego bytowania. Transcendentalia wyróżniają się tym, że niejako ich zakres (czy to w odniesieniu do konwertywnych, czy też występujących parami dysjunktywów) w pełni pokrywa się z bytem ujętym w jego ogólności, zatem przysługują mu prymarnie i właściwie. Takie ujęcie tworzy podstawową strukturę metafizyki, gdyż realizuje tradycyjny postulat dotyczący tej nauki, który swym źródłem sięga do Arystotelesa i jego "Metafizyki". Tym samym Suarez w swym kompendium realizuje Stagirytowy zamysł przedstawiając go w pełnym kontekście stanu wiedzy charakterystycznego dla scholastyki. Do transcendentaliów rozpatrywanych przez Suareza można zaliczyć pojęcia „bytu”, „jedna”, „prawdy” i „dobra” (ens, unum, verum, bonum); Wszystkie one są — co Suárez zakłada odwołując się do tradycji scholastycznej — najogólniejszymi pojęciami każdego bytu realnego, zawierają się we wszelkiej treści takiego bytu i w ten sposób są zawsze implicite w nim ujmowane. Naukowemu przekładowi dzieła Suareza, który będzie zawierać aparat krytyczny oraz pogłębione studium zawarte we wstępie i opracowaniu tekstu, będą towarzyszyć specjalistyczne słowniki terminów łacińsko-polski oraz polsko-łaciński. W ten sposób projekt zapewni polskiemu czytelnikowi rzetelny i krytyczny ogląd dorobku Suareza.