Miejsce katechumena i jego relacja do świata na podstawie katechez chrzcielnych z IV wieku

Description

• Project title: Miejsce katechumena i jego relacja do świata na podstawie katechez chrzcielnych z IV wieku
• Project title variant: Place of the catechumen and their relation to the world on the basis of baptismal catechesis from the 4th century
• Project number: DEC-2021/05/X/HS1/01023
• People implementing the project: Anna Grzywa
• Project type: naukowy
• Date: 2021-12-15-2022-12-14
• Name of the entity financing the project: Narodowe Centrum Nauki
• Nazwa i edycja konkursu, projektu, przedsięwzięcia: MINIATURA, 5
• Type of financing institution: Krajowa
• Keywords:
  • Ojcowie Kościoła
  • katechezy chrzcielne
  • kultura wczesnochrześcijańska
  • starożytny katechumenat
• Założenia projektu: Celem projektu badawczego jest scharakteryzowanie sylwetki katechumena w kontekście jego relacji do świata, jaka wyłania się z dostępnych nam katechez chrzcielnych z IV wieku. Moim zadaniem będzie wskazanie w jaki sposób starożytni katecheci (m.in. Cyryl Jerozolimski, Jan Chryzostom, Teodor z Mopsuestii, Ambroży z Mediolanu, Augustyn, biskup Hippony) przedstawiają i uzasadniają miejsce, jakie w społeczeństwie powinien zajmować katechumen, czyli w kościele starożytnym kandydat przygotowujący się przez przyjęcie chrztu do wejścia do Kościoła, a więc znajdujący się w specyficznym momencie, niejako pomiędzy „pogańskim światem”, a wspólnotą chrześcijańską. W poprzednim projekcie badawczym (jego rezultaty dołączyłam do wniosku w ramach wybranej publikacji) podjęłam analizę rytów katechumenalnych na przestrzeni kilku wieków (IV-VII w.), w celu ukazania pochodzenia i związków przedstawionych celebracji, a w szczególności składających się na nią symboli, gestów, postaw ze światem grecko-rzymskim. Opisywane teraz działanie naukowe, choć dotyczy również tematyki starożytnego katechumenatu, jest jednak nowym badaniem, skoncentrowanym na przedstawieniu sposobu w jaki opisywano miejsce i funkcjonowanie kandydata do chrztu w świecie, a więc także w obszarze kultury (m.in. jego obowiązki, relacje rodzinne i w społeczeństwie, czynności/rozrywki zabronione i te, do których zachęcano itp.) Choć badania dotyczące starożytnego katechumenatu były w przeszłości inicjowane przez historyków i teologów, to jednak zaproponowany temat, podjęty tutaj z wyraźnie zaznaczonej perspektywy kulturoznawczej, ma szansę przynieść nowe spojrzenie na wskazane zagadnienia, w którym problem badawczy przeanalizowany zostanie pod kątem charakterystyki kandydata w kulturze pierwszych wieków chrześcijaństwa, stąd są to badania o charakterze innowacyjnym. Dzięki zaproponowanemu spojrzeniu, różnemu od wcześniej podejmowanych praktyk, przedstawiony projekt badawczy wzbogaci znajomość problematyki przygotowania i formacji przedchrzcielnej w pierwszych wiekach chrześcijaństwa przede wszystkim w dyscyplinie nauki o kulturze i religii (choć wyniki badań mogą być również przydatne m.in. dla patrologów oraz historyków). Perspektywę kulturoznawczą dodatkowo podkreślać będzie fakt, iż badanie dotyczyć będzie różnych środowisk, z których pochodzą dostępne źródła katechumenalne, stąd musi być prowadzone z uwzględnieniem lokalnej specyfiki kulturowej, wpływającej na postrzeganie kandydata w danym środowisku. Dotychczasowy stan wiedzy zawarto przede wszystkim w opracowaniach, przedstawiających jedynie historyczny zarys rozwoju formacji przygotowującej do chrztu, z podziałem na miejsca, skąd pochodzą dostępne świadectwa (głównie Rzym, Mediolan, Afryka Pn, Antiochia, Jerozolima). Drugi aspekt badań dotyczy poszczególnych wątków teologicznych, związanych zarówno z celebracjami jak i nauczaniem kandydatów podstawowych prawd wiary oraz wprowadzeniem ich w sakramenty. W ramach tego projektu naukowego, podstawowym działaniem staje się przede wszystkim dotarcie do tekstów źródłowych, w celu analizy przekazu katechetów (m.in. w seriach: CSEL - Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum - Ambroży, SC - Sources Chretiennes- Jan Chryzostom, NBA- Nuova Biblioteca Agostiniana - Augustyn). Wspomniana analiza tekstów źródłowych będzie w tym przypadku możliwa dzięki mojej znajomości języków klasycznych. Po wstępnym rozeznaniu dostrzegam, że najbardziej wartościowym miejscem dla przeprowadzenia kwerendy do badań jest Rzym z jego zasobami naukowymi (przede wszystkim biblioteka Instytutu Patrystycznego Augustinianum, gdzie wymienione zbiory udostępnione są czytelnikom w wolnym dostępie, razem w jednym pomieszczeniu, co znacznie ułatwi pracę, dodatkowym atutem jest możliwość swobodnego skanowania wybranych fragmentów). Biblioteka jest również doskonale wyposażona w najnowsze opracowania i badania obcojęzyczne interesującego mnie zagadnienia, (m.in. Ablution, Initiation and Baptism. Late Antiquity, Early Judaism and Early Christianity, red. D. Hellhol i in., t.1-3) Stąd kluczową dla realizacji projektu staje się możliwość miesięcznego wyjazdu badawczego, przeznaczonego według wstępnych obliczeń na następujące działania: Biblioteca Augustinianum: 15 dni roboczych = 3 tyg: kwerenda + skan wskazanych źródeł i opracowań (do sprawdzenia m.in: Cyryl 24 katechezy, Ambroży: katechezy w ramach De Sacramentis. De Mysteriis ; Chryzostom:12 katechez, Teodor 16 katechez) + Biblioteca Pontificia Universita Gregoriana: 5 dni = 1tydz.: uzupełnienie kwerendy o pozycje niedostępne w Bibliotece Augustinianum (m.in. Valori attuali della catechesi patristica: convegno di studio e aggiornamento, red. S.Felici +inne) Kwerenda przeprowadzona w ramach przedstawionego wyjazdu badawczego powinna przynieść odpowiedzi m.in. na następujące szczegółowe zagadnienia: różnice w przedstawieniu miejsca w społeczeństwie katechumena i nowo ochrzczonego z uwzględnieniem różnic w nauczaniu Ojców Wschodu oraz Zachodu, charakterystyka świata i jego niebezpieczeństw opisywanych przez katechetów w dostępnych nam pouczeniach, różnice w zasadach obowiązujących poszczególne grupy (kobiety, mężczyźni, dzieci) oraz porównanie reguł z IV wieku ze źródłami pochodzącymi z wcześniejszego okresu (III w.) w celu podkreślenia korelacji zachodzącej między sytuacją społeczno-polityczną a kształtowaniem się formacji katechumenalnej. Przeanalizowany zostanie zarówno język jak również metody, jakimi posługują się starożytni katecheci z IV wieku. W obrębie proponowanej tematyki badawczej opublikowałam artykuł, który jednak wykazał potrzebę pogłębionej analizy zagadnienia, stąd konieczność wnioskowanego wyjazdu badawczego. Jego rezultatem będzie również artykuł naukowy ukazujący wyniki przeprowadzonych badań. Zaplanowany w ten sposób projekt naukowy może przyczynić się także do przedstawienia ujęcia kulturoznawczego szerszej grupie odbiorców.