Naukowa polityka prawa z perspektywy behawioralnej ekonomicznej analizy prawa

Description

• Project title: Naukowa polityka prawa z perspektywy behawioralnej ekonomicznej analizy prawa
• Project number: 2015/17/D/HS5/00453
• People implementing the project: Radosław Zyzik
• Date: 17.02.2016-16.07.2019
• Name of the entity financing the project: Narodowe Centrum Nauki
• Nazwa i edycja konkursu, projektu, przedsięwzięcia: SONATA, 9
• Type of financing institution: Krajowa
• Keywords:
  • ekonomia behawioralna
  • ekonomiczna analiza prawa
  • polityka
  • polityka prawa
  • prawo behawioralne
• Założenia projektu: Tworzenie prawa jest odpowiedzialnym, a zarazem bardzo trudnym zadaniem. Systemy prawne regulują nieskończoną liczbę zachowań milionów ludzi, dzień po dniu, rok po roku. Dyscypliną zajmującą się opracowaniem warunków skutecznego tworzenia i stosowania prawa jest naukowa polityka prawa. Leon Petrażycki, jeden z najwybitniejszych polskich teoretyków prawa stwierdził, że jeśli chce się tworzyć dobre i skuteczne prawo należy wiedzieć czym prawo jest, jak wpływa na zachowania człowieka, jak człowiek podejmuje decyzje i co motywuje go do podjęcia lub zaprzestania działania. Petrażycki nie był jedynie ciekaw krótkoterminowych skutków reguł prawnych, ale przede wszystkim był zainteresowany wpływem systemu prawa na psychikę ludzką, na powstanie trwałych nawyków zachowań. Jeśli prawodawca chce tworzyć dobre i skuteczne prawo musi dysponować wiedzą o mechanizmie decyzyjnym człowieka. Rolą psychologii jest wypracowanie możliwie najbardziej adekwatnej teorii decyzji i motywacji, z której potem korzystać może prawodawca. Dzięki temu będzie mógł tak formułować reguły prawne, by skutecznie eliminowały nawyki zachowań szkodliwych i wspierały nawyki zachowań pożądanych. Rolą naukowej polityki prawa (naukowej, bo opartej na wiedzy psychologicznej) było przewidywanie skutków wprowadzenia nowych norm prawnych, modyfikacji już istniejących lub ich eliminacji. Z tych samych przesłanek, które przyjął Petrażycki, wyszli założyciele behawioralnej ekonomicznej analizy prawa. W odróżnieniu od klasycznej szkoły law and economics uważają, że oparcie się na możliwie najbardziej aktualnych danych empirycznych o procesach decyzyjnych człowieka pozwoli na stworzenie metody analizy prawa, dzięki której przewidywanie skutków norm prawnych będzie skuteczne. Co więcej, w odróżnieniu od law and economics przewidywania będą możliwe nawet tam, gdzie do tej pory to się nie udawało. Choć Petrażyckiego i behawioralną ekonomiczną analizą prawa dzieli wiek, to punkty wyjścia i cele obu tych propozycji są do siebie podobne. Celem badawczym projektu jest opracowanie założeń naukowej polityki prawa. Realizacja celu badawczego będzie przebiegała w dwóch powiązanych ze sobą krokach. Po pierwsze, zrekonstruowane zostaną wyniki badań poświęconych naukowej polityce prawa, których autorami byli polscy prawnicy. W szczególności omówiona zostanie propozycja L. Petrażyckiego i jej modyfikacja autorstwa A. Podgóreckiego. Następnie przeanalizowane będą badania prowadzone w ramach szkoły behawioralnej ekonomicznej analizy prawa, której założenia, cele i sposób realizacji wydają się być zbieżne z wynikami polskiej teorii prawa. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że pomimo różnic kulturowych, naukowych a przede wszystkim różnic w dostępie do wiedzy, naukowa polityka prawa i behawioralna ekonomiczna analiza prawa mogą wzajemnie się wzbogacić. Jak powiedzieliśmy naukowa polityka prawa jest dyscypliną, która w XX wieku za sprawą dwóch wielkich umysłów polskiej teorii prawa (L. Petrażyckiego i A. Podgóreckiego) przeżywała swój złoty wiek. Niestety, jak to często bywa, za postępem prac w polityce prawa nie nadążył postęp w socjologii (Podgórecki) i psychologii (Petrażycki), a tym samym polityka prawa straciła początkowy impet. Dopiero dzisiaj, gdy interdyscyplinarne tendencje w naukach społecznych zaczynają zyskiwać na znaczeniu, polityka prawa może zyskać narzędzia, których do tej pory nie miała. Jednym z nich jest właśnie behawioralna ekonomiczna analiza prawa. Z drugiej strony w polskiej teorii prawa liczba prac poświęconych różnym aspektom behawioralnej ekonomicznej analizie prawa jest w dalszym ciągu znikoma. Mimo, że już od ćwierćwiecza jest to szeroko dyskutowane podejście badawcze z obiecującymi perspektywami rozwoju. Realizacja celu badawczego pozwoli więc z jednej strony wznowić pracę w ramach naukowej polityki prawa, a z drugiej zaprezentować szerzej polskiej teorii prawa założenia, metodologię, możliwości i ograniczenia behawioralnej ekonomicznej analizy prawa.