Rzecz "godna widzenia" czy "apokaliptyczny potwór"? Konsekwencje maszynizacji górnośląskiej rzeczywistości kulturowej

Collection
Article
Download bibliographic description

Description

  • Tytuł: Rzecz "godna widzenia" czy "apokaliptyczny potwór"? Konsekwencje maszynizacji górnośląskiej rzeczywistości kulturowej
  • Autor/Autorzy: IZABELA KACZMARZYK (Autor)
  • Nazwa czasopisma: Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL - Lublin i Fundacji Jana Pawła II - Rzym
  • Rok: 2023
  • Tom: 36
  • Numer: 4 (144)
  • ISSN: 0860-8024
  • DOI: 10.12887/36-2023-4-144-11
  • Adres www:: http://www.ethos.lublin.pl/index.php?mod=products&pid=100986
  • Strony od-do: 146-168
  • Język: polski
  • Abstrakt:
    • Od końca osiemnastego wieku do przełomu wieku dziewiętnastego i dwudziestego na Górnym Śląsku następowały dynamiczne przemiany industrializacyjne i urbanizacyjne. Powszechna obecność maszyn miała silne oddziaływanie kulturotwórcze, dlatego wyraźnie zaznaczyła się w tym regionie zmiana wzorca kulturowego z tradycyjnego układu między człowiekiem a przyrodą na modernizacyjną relację człowieka i maszyny. Maszyny postrzegane były dwojako. Po pierwsze jako dowód ludzkiego geniuszu, dzięki któremu człowiek zyskiwał swoistą protezę powiększającą siłę jego mięśni i dzięki której mógł panować nad przyrodą (przykładem takiego rozumienia maszyny były opisy pierwszej maszyny parowej zainstalowanej w Friedrichsgrube w Tarnowskich Górach), a po drugie jako budzące niepokój, a czasem nawet trwogę mechaniczne bestiarium (takie ujęcie pojawia się częściej w tekstach późniejszych, z drugiej połowy dziewiętnastego i początku dwudziestego wieku). Ważną konsekwencją pracy w zmechanizowanym środowisku było też wykształcenie wśród mieszkańców uprzemysłowionej części Górnego Śląska umiejętności, które dopełniały siłę fizyczną, a polegały na sprawności wykonywania określonych czynności w określonym czasie, współdziałając z innymi w określony sposób, niekiedy z racjonalizatorską inwencją. Przemysł (i związana nim maszynizacja) stały się tym samym jednym z ważniejszych czynników górnośląskiego etosu. Jednak mimo zagrożeń, jakie wiązały się z obecnością maszyn i pracą przy maszynach, ten etap umaszynowienia nie naruszał ludzkiej podmiotowości, ponieważ maszyna nie była jeszcze wówczas tak silnym konkurentem człowieka, jakim wydają się współczesne systemy technologiczne.
    • From the end of the eighteenth century to the turn of the nineteenth and twen-tieth centuries Upper Silesia saw dynamic industrialisation and urbanisation.The ubiquitous presence of machines had a strong culture-forming impact andtherefore a change in the cultural pattern from the traditional system between man and nature to the modernising relationship between man and machine wasclearly marked in this region. Machines were perceived in two different ways.On the one hand, as the evidence of human genius owing to which humanbeings gained a sort of prosthesis increasing the strength of their muscles andenabling them to control nature (an example of such an understanding of themachine were the descriptions of the first steam engine installed in Friedrichs-grube in Tarnowskie Góry) and, on the other hand, as a mechanical bestiary,inducing anxiety, or sometimes even fright (such an approach appears more fre-quently in later texts, from the second half of the nineteenth and early twentiethcenturies). An important consequence of working in a mechanised environmentwas the development of skills among the inhabitants of the industrialised partof Upper Silesia, which complemented their physical strength and consisted inthe ability to perform certain activities in a certain time, cooperating with othersin a certain way, sometimes with improvement-oriented inventiveness. Industry(and the related mechanisation) thus became one of the most important factorsin the Upper Silesian ethos. Nevertheless, despite the perils associated withthe presence of machines and work on machines, that stage of mechanisationdid not violate human subjectivity since the machine was not then as stronga competitor as modern technological systems appear to be.
  • Słowa kluczowe:
    • Górny Śląsk
    • industrializacja
    • maszyna
  • Dyscyplina: nauki o kulturze i religii

MARC

  • 002 $a Rzecz "godna widzenia" czy "apokaliptyczny potwór"? Konsekwencje maszynizacji górnośląskiej rzeczywistości kulturowej
  • 003 $b 0000-0001-7310-2209
  • 003 $a IZABELA KACZMARZYK (Autor)
  • 004 $a Oryginalny artykuł naukowy
  • 006 $a Ethos. Kwartalnik Instytutu Jana Pawła II KUL - Lublin i Fundacji Jana Pawła II - Rzym
  • 008 $a 2023
  • 009 $a 36
  • 010 $a 4 (144)
  • 011 $a 0860-8024
  • 013 $a 10.12887/36-2023-4-144-11
  • 014 $a http://www.ethos.lublin.pl/index.php?mod=products&pid=100986
  • 015 $a 146-168
  • 017 $a polski
  • 019 $a Od końca osiemnastego wieku do przełomu wieku dziewiętnastego i dwudziestego na Górnym Śląsku następowały dynamiczne przemiany industrializacyjne i urbanizacyjne. Powszechna obecność maszyn miała silne oddziaływanie kulturotwórcze, dlatego wyraźnie zaznaczyła się w tym regionie zmiana wzorca kulturowego z tradycyjnego układu między człowiekiem a przyrodą na modernizacyjną relację człowieka i maszyny. Maszyny postrzegane były dwojako. Po pierwsze jako dowód ludzkiego geniuszu, dzięki któremu człowiek zyskiwał swoistą protezę powiększającą siłę jego mięśni i dzięki której mógł panować nad przyrodą (przykładem takiego rozumienia maszyny były opisy pierwszej maszyny parowej zainstalowanej w Friedrichsgrube w Tarnowskich Górach), a po drugie jako budzące niepokój, a czasem nawet trwogę mechaniczne bestiarium (takie ujęcie pojawia się częściej w tekstach późniejszych, z drugiej połowy dziewiętnastego i początku dwudziestego wieku). Ważną konsekwencją pracy w zmechanizowanym środowisku było też wykształcenie wśród mieszkańców uprzemysłowionej części Górnego Śląska umiejętności, które dopełniały siłę fizyczną, a polegały na sprawności wykonywania określonych czynności w określonym czasie, współdziałając z innymi w określony sposób, niekiedy z racjonalizatorską inwencją. Przemysł (i związana nim maszynizacja) stały się tym samym jednym z ważniejszych czynników górnośląskiego etosu. Jednak mimo zagrożeń, jakie wiązały się z obecnością maszyn i pracą przy maszynach, ten etap umaszynowienia nie naruszał ludzkiej podmiotowości, ponieważ maszyna nie była jeszcze wówczas tak silnym konkurentem człowieka, jakim wydają się współczesne systemy technologiczne.
  • 020 $a From the end of the eighteenth century to the turn of the nineteenth and twen-tieth centuries Upper Silesia saw dynamic industrialisation and urbanisation.The ubiquitous presence of machines had a strong culture-forming impact andtherefore a change in the cultural pattern from the traditional system between man and nature to the modernising relationship between man and machine wasclearly marked in this region. Machines were perceived in two different ways.On the one hand, as the evidence of human genius owing to which humanbeings gained a sort of prosthesis increasing the strength of their muscles andenabling them to control nature (an example of such an understanding of themachine were the descriptions of the first steam engine installed in Friedrichs-grube in Tarnowskie Góry) and, on the other hand, as a mechanical bestiary,inducing anxiety, or sometimes even fright (such an approach appears more fre-quently in later texts, from the second half of the nineteenth and early twentiethcenturies). An important consequence of working in a mechanised environmentwas the development of skills among the inhabitants of the industrialised partof Upper Silesia, which complemented their physical strength and consisted inthe ability to perform certain activities in a certain time, cooperating with othersin a certain way, sometimes with improvement-oriented inventiveness. Industry(and the related mechanisation) thus became one of the most important factorsin the Upper Silesian ethos. Nevertheless, despite the perils associated withthe presence of machines and work on machines, that stage of mechanisationdid not violate human subjectivity since the machine was not then as stronga competitor as modern technological systems appear to be.
  • 021 $a Górny Śląsk
  • 021 $a industrializacja
  • 021 $a maszyna
  • 022 $a industrialisation
  • 022 $a machine
  • 022 $a Upper Silesia
  • 966 $a nauki o kulturze i religii
  • 985 $a Wydział Filozoficzny
  • 985 $b Instytut Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa

Dublin Core