Od darmopyszek do chopionek, czyli o tożsamościowym znaczeniu odzieży na Górnym Śląsku w czasach uprzemysłowienia

MARC

• 002 $a Od darmopyszek do chopionek, czyli o tożsamościowym znaczeniu odzieży na Górnym Śląsku w czasach uprzemysłowienia
• 003 $b 0000-0001-7310-2209
• 003 $a IZABELA KACZMARZYK (Autor)
• 004 $a Oryginalny artykuł naukowy
• 006 $a Perspektywy Kultury
• 008 $a 2023
• 009 $a 43
• 010 $a 4/2
• 011 $a 2081-1446
• 013 $a 10.35765/pk.2023.430402.15
• 014 $a https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/pk/article/view/2023.430402.15/2508
• 015 $a 217-248
• 017 $a polski
• 019 $a Pod koniec XVIII wieku na Górnym Śląsku zaczął się proces dynamicznych zmian kulturowych związanych z rozwojem przemysłu. Kulturę dnia codziennego, której elementem była również odzież zarówno codzienna, jak i świąteczna, cechować zaczął wówczas styk agrarności i industrialności. Znaczącą cezurą czasową w ewolucji form i funkcji ubrań noszonych w górnośląskich środowiskach wiejskich i robotniczych była II połowa XIX w., kiedy coraz bardziej ekspansywny stał się wpływ mody miejskiej (określanej też jako „pańska”). Wtedy też różne rodzaje odzienia, a zwłaszcza ludowe stroje paradne, przestały stanowić wyłącznie regionalny artefakt, różnicujący mieszkańców poszczególnych wspólnot lokalnych, ale stały się istotnym komunikatem tożsamościowym, wykorzystywanym jako ważki argument w dyskursie narodowościowym. Mimo działań mających na celu ochronę i utrwalenie tradycji noszenia strojów ludowych na przełomie XIX i XX w. rozpoczął się jednak proces ich wyraźnego marginalizowania oraz zmiany funkcji: z powszechnego ubioru paradnego w rodzaj kostiumu zakładanego wyłącznie w określonych okolicznościach, zwłaszcza obrzędowych. Poza reliktowymi środowiskami wiejskimi proces ten miał różną dynamikę w odniesieniu do strojów męskich, które zaniknęły szybciej, i kobiecych, które przetrwały dłużej. Najbardziej wyrazistym przykładem (żywotnym co najmniej do lat 70. XX w., a endemicznie nawet później), który nie miał nic wspólnego z zakładaniem ludowego kostiumu ani jakimikolwiek próbami rekonstrukcyjnymi, była odzież noszona na co dzień i od święta przez tzw. chopionki, czyli kobiety, które nigdy nie zakładały ubrań zgodnych z aktualną modą, ale nosiły różne odmiany (w zależności od okoliczności) kiecek, fortuchów, zopasek, chust i jakli. Chopionkom nie towarzyszyło poczucie modowego anachronizmu, wręcz przeciwnie ich strój był świadectwem przywiązania do swojskości i rodzimości. Współcześnie stroje ludowe (zróżnicowane w formie i proweniencji) w kulturowej rzeczywistości dawnego górnośląskiego okręgu przemysłowego są obecne w kilku wariantach, wśród których niejako na dwóch biegunach znajduje się używanie zachowanych, odziedziczonych po przodkach oryginalnych strojów ludowych lub ich wiernych replik, rekonstruowanych z ogromną pieczołowitością, oraz znacznie popularniejsze zakładanie okolicznościowych kostiumów ludowych inspirowanych zwłaszcza strojem rozbarskim. Nie stanowi to symbolu narodowościowych czy społecznych wyborów jak w czasach industrializacji, ale znak przywiązania do regionalnego dziedzictwa, a nawet rodzaj etnicznego markera wskazującego na żywotność lokalnych tradycji kulturowych i potrzebę kultywowania materialnego i niematerialnego dziedzictwa Górnego Śląska.
• 020 $a At the end of the 18th century, Upper Silesia began a process of dynamic cul-tural changes associated with the development of industry. Everyday culture,including every day and festive clothing, began to be impacted by the contactbetween agrarianism and industrialism. A significant time caesura in the evo-lution of the forms and functions of clothing worn in Upper Silesian rural andworking-class communities was the second half of the 19th century, when theinfluence of urban fashion (also known as “lordly” fashion) became increas-ingly expansive. At that time, various types of clothing, especially festive folkcostumes, ceased to be purely regional artifacts, differentiating the inhabitantsof individual local communities, but became an important identity message,used as a weighty argument in the nationality discourse. However, despiteefforts to preserve and perpetuate the tradition of wearing folk costumes atthe turn of the 20th century, the process of their apparent marginalization andchange of function began: from a common festive garment to a type of cos-tume worn only in certain circumstances, especially ceremonial ones. Outsideof relic rural communities, this process had different dynamics for male cos-tumes, which disappeared faster, and female costumes, which survived longer.The most vivid example (vital at least until the 1970s, and endemically evenlater), which had nothing to do with the establishment of folk costume or anyattempts at reconstruction, was the clothing worn on a daily basis and on hol-idays by the so-called chopionki, i.e. women who never donned clothes thatconformed to current fashion, but wore different variations (depending onthe circumstances) of skirts (kiecka), aprons (fortuch), apron skirts (zopaska),headscarves and jaklas (jackets). The chopionski did not have a sense of fashionanachronism; on the contrary, their attire was a testament to their attachmentto what was familiar and indigenous.Nowadays, folk costumes (diverse in form and provenance) in the culturalreality of the former Upper Silesian industrial district are present in severalvariants, among which, as it were, at two poles is the use of surviving ancestralfolk costumes or their faithful replicas, reconstructed with great care, and the much more popular donning of festive folk costumes inspired especially by theRozbark costume. This is not a symbol of national or social choices as in thetimes of industrialization, but a sign of attachment to regional heritage, andeven a kind of ethnic marker indicating the vitality of local cultural traditionsand the need to cultivate the tangible and intangible heritage of Upper Silesia.
• 021 $a dziedzictwo kulturowe
• 021 $a górnośląskie stroje regionalne
• 021 $a Górny Śląsk
• 021 $a industrializacja
• 021 $a strój ludowy
• 022 $a cultural heritage
• 022 $a folk costume
• 022 $a industrialization
• 022 $a Upper Silesia
• 022 $a Upper Silesian regional costumes
• 966 $a nauki o kulturze i religii
• 985 $a Wydział Filozoficzny
• 985 $b Instytut Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa

Dublin Core

Indexes

• Title: Od darmopyszek do chopionek, czyli o tożsamościowym znaczeniu odzieży na Górnym Śląsku w czasach uprzemysłowienia
• Author: IZABELA KACZMARZYK (Autor)
• Journal: Perspektywy Kultury
• Date: 2023
• Discipline: nauki o kulturze i religii
• Słowa kluczowe w j. angielskim:
  • cultural heritage
  • folk costume
  • industrialization
  • Upper Silesia
  • Upper Silesian regional costumes
• Keywords in Polish:
  • dziedzictwo kulturowe
  • górnośląskie stroje regionalne
  • Górny Śląsk
  • industrializacja
  • strój ludowy
• Structure:
  • Instytut Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa
  • Wydział Filozoficzny
• Language: polski

Files