Spory moralne

MARC

• 002 $a Spory moralne
• 003 $a PIOTR DUCHLIŃSKI (Redaktor)
• 003 $b 0000-0001-9480-2730
• 004 $a Monografia naukowa
• 005 $a 2023
• 008 $b Akademia Ignatianum w Krakowie
• 009 $a 978-83-7614-597-6
• 010 $a 978-83-7614-601-0
• 013 $a https://slownikispoleczne.ignatianum.edu.pl/pliki/spory_moralne_pl.pdf
• 014 $a Słowniki społeczne
• 017 $a X
• 018 $a Kraków
• 019 $a 382
• 021 $a angielski
• 024 $a Moralność czy też jej doświadczenie przez człowieka narzuca istotne pytania: Co przez to pojęcie rozumiemy? Jak człowiek powinien postępować i dlaczego? Co sprawia, że czyn staje się dobry i powinny moralnie? Trzeba podkreślić, że każda moralność jest tworem złożonym i wielowarstwowym. Bezprecedensowo należy stwierdzić, że spory moralne są integralną częścią ludzkiego życia. Dość często pada w tym kontekście pytanie: skąd się one biorą? Właściwie trudno podać jednoznaczną i satysfakcjonującą odpowiedź. Negatywną implikacją takiego podejścia jest fakt, że większość ludzi może właśnie zachowywać się w ten sposób i być zdolna do zachowań etycznie niewłaściwych. Pozytywnym następstwem jest jednak fakt, że możliwa jest zmiana i zapobieganie takim zachowaniom, jeżeli pozna się i uświadomi sobie stojące za nimi mechanizmy i procesy. W tym miejscu pojawiają się kolejne pytania, które stanowią jedynie wierzchołek góry lodowej: dlaczego na świecie jest tyle cierpienia, sporów, konfliktów, wojen…? Czy problem leży po stronie ludzi, czy może po stronie moralności? Niektórzy obarczają za to winą człowieka. Czynią tak zwłaszcza obiektywiści, którzy po stronie ludzkiej doszukują się wszelkich wypaczeń moralności. Ale czy rzeczywiście człowiek jest tylko winny? – zapytają jednak w innym duchu kontekstualiści. Współczesny francuski filozof Paul Ricouer powiedział kiedyś, że przyczynia się do tego nieokreśloność zasad moralnych i ludzki charakter. Moralność jest wytworem człowieka. Dziedziczy wszystkie jego niedoskonałości. To właśnie w niej, jak w lustrze, zawsze przegląda się aktualna niedoskonała forma świadomości człowieka. W tym, co powiedział Ricouer, zawiera się jakaś prawda o uwarunkowanej różnymi czynnikami kondycji homo sapiens. Etyka nie jest w stanie sformułować tak precyzyjnych, jednoznacznych zasad i reguł praktycznego działania, które określałyby wszystkie sytuacje moralne, w które uwikłane są ludzkie procesy decyzyjne. Wszak byłoby idealnie, gdyby udało się skonstruować taki uniwersalny algorytm do rozwiązywania moralnych sporów. Jak dotąd go jednak nie wymyślono i najprawdopodobniej nigdy nie powstanie. Poza tym ludzki charakter, którego integralnym elementem jest wrodzony temperament, sprzyja temu, że na określone sytuacje moralne reagujemy tak, a nie inaczej, tzn. zawsze w indywidualny sposób, czasem różny od tego, jaki wymaga od nas koncepcja etyczna. I choć etycy twierdzą, że na pewne sytuacje moralne wszyscy powinniśmy reagować tak samo, albowiem obowiązuje nas zawsze identyczny zestaw moralnych powinności, to jednak wrodzony temperament sprawia, że nie zawsze idziemy za obiektywnymi powinnościami, nierzadko ulegamy skłonnościom, uwzględniającym racje pozamoralne. Studiując historię etyki, począwszy od czasów starożytnych, a na czasach współczesnych kończąc, dostrzegamy, że jest ona historią sporów, które toczyli ze sobą etycy różnych proweniencji, którzy próbowali przy pomocy dostępnych kulturowo środków konceptualnych dokonać racjonalizacji fenomenu moralności. Co jedni z pasją uznawali za ostateczne rozstrzygnięcia, inni z równą zaciekłością kwestionowali, twierdząc, że takich definitywnych rozstrzygnięć nie ma i że są one uroszczeniami etyków, którym bardziej chodzi o władzę nad człowiekiem, a nie na zrozumienie, jak naprawdę ludzie przeżywają moralność. Nie dopracowała się etyka żadnej uniwersalnej metody rozstrzygania sporów moralnych. Choć wymyślono wiele ciekawych sposobów argumentacji etycznej, to również i w tej kwestii istnieje znaczna dowolność polegająca na tym, że jednych określone argumenty przekonują, innych nie. Już Arystoteles wskazywał, że w etyce musimy pożegnać się marzeniem o ścisłości, a już szczególnie takiej, jaka obowiązuje w naukach przyrodniczych. Sądy etyczne dotyczą ludzkiego działania, a ono nie jest do końca przewidywalne. Nie jesteśmy w stanie w stu procentach przewidzieć, jak ktoś się zachowa w danej sytuacji i jaką regułę praktyczną uzna za obowiązujący drogowskaz swojego działania. Sytuacje sporów moralnych mają nierzadko charakter patowy. W związku z tym warto postawić pytanie: czy w etyce chodzi o to, aby kogoś przekonywać i nawracać na swoje poglądy? Czy może powinniśmy poprzestać na nieudolnych próbach zrozumienia bez podejmowania czasem beznadziejnych wysiłków przeciągnięcia interlokutora na swoje stanowisko? Rozstrzygnięcia sporów moralnych uwikłane są w różne otoczki. Tworzą one przekonania ideologiczne, polityczne, religijne i światopoglądowe. Bardzo często otoczka ideologiczna uniemożliwia krytyczne spojrzenie na dany problem moralny, sprawiając, że spór przeradza się we wzajemne oskarżenia o to, kto jest moralnie bardziej prawomyślny. Mimo że istnieje już znaczna objętościowo literatura przedmiotu na temat sporów moralnych, nie eliminuje to potrzeby refleksji, która w sposób metodologicznie uporządkowany pokazywałaby kolejne odsłony sporów etycznych, toczonych zwłaszcza w czasach współczesnych. Tom, który oddajemy do rąk polskiego i zagranicznego Czytelnika, zwiera wybrany przegląd współczesnych sporów moralnych. Spośród wielości różnych typów potyczek wybrano te najbardziej reprezentatywne, a więc te, wokół których toczą się najbardziej interesujące debaty. Przygotowując tom, nie kierowaliśmy się jakimś odgórnie przyjętym kluczem, np. chrześcijańskim czy laickim. Oddaliśmy głos różnym autorom, którzy reprezentują różne tradycje etyczne. Uwzględniono także głos Katolickiej Nauki Społecznej, jako ważnego partnera współczesnych debat dotyczących sporów moralnych. Wybrane typy sporów moralnych zostały przeanalizowane z różnych punktów widzenia, uwzględniających różne aspekty sprawy; chodzi szczególnie o kwestie historyczne, metodologiczne i systematyczne. Choć każdy rozdział ma strukturę hasła, to jednak omówienie zagadnień merytorycznych, a zwłaszcza rekomendacje, mocno naznaczone są piętnem autorskiego spojrzenia. Jest ono wyraźne także w analizie historycznej i w ujęciu systematycznym. W niniejszym opracowaniu nie chodziło tylko o streszczanie i przywoływanie stanowisk już dobrze znanych. Zawarte w tomie badania naukowe podejmują próbę nowego uporządkowania problemów dobrze znanych, ale tylko po to, aby wydobyć z nich takie treści, które mogłyby jeszcze przyciągnąć uwagę współczesnego Czytelnika, nie zawsze zainteresowanego abstrakcyjnymi deliberacjami etyków. Ważne jest to, że niniejszy tom został opracowany z myślą nie tylko o polskich czytelnikach, ale też zagranicznych. Z tego powodu autorskie ujęcie danego problemu okazało się szczególnie wskazane i uzasadnione. W ten sposób tom dotyczący Sporów moralnych spełnia funkcję promującą i popularyzującą polską etykę i filozofię. Ukazanie, w jaki sposób polscy etycy odnoszą się do najważniejszych sporów moralnych współczesności, to forma dowartościowania rodzimej filozofii, która ma swoim koncie wiele ważnych osiągnięć badawczych. Część z nich zostało zaprezentowanych w niniejszym tomie. Maksymalistycznie nastawiony Czytelnik nie odnajdzie w tej książce wszystkich sporów moralnych współczesności. Zresztą nie taki był zamysł redaktorów, aby zasypywać odbiorcę przesadną wielością informacji. Chodziło raczej o zapoznanie go z przeglądem, który uwzględniałby najważniejsze współczesne spory moralne, które związane są z odpowiedzią na kluczowe pytanie: kim jest człowiek i jaka jest jego natura oraz ostateczne przeznaczenie? Proponowany przegląd sporów moralnych umożliwia wstępną orientację, której zadaniem jest w pierwszej kolejności zainspirowanie Czytelnika do poszukiwania i pogłębiania wiedzy dotyczącej sporów moralnych. Czy niniejszy tom będzie taką inspiracją, niech ocenią sami Czytelnicy, którzy przecież każdego dnia zmagają się z przeróżnymi problemami. W poszukiwaniach tych nie zamykamy się w ramach jednego systemu etycznego, ale chcemy sięgnąć do tych etyków i filozofów, którzy najwyraźniej wydobyli na jaw pewne istotne aspekty moralności. Wydaje się, że przy niezmiernie szybkiej ewolucji cywilizacji potrzeba jednoznacznych wytycznych moralnych jest obecnie większa niż kiedykolwiek. Kolizje między teorią a praktyką uzewnętrzniają się w postaci etycznych dylematów współczesności. Szczególnie istotnymi dziś kwestiami – związanymi z globalizacją i uprzemysłowieniem – są problemy będące konsekwencją rozwoju medycyny (np. klonowanie) i tematyka ekologiczna (relacja na linii człowiek–środowisko). Wiele kontrowersji wzbudza stosunek moralności do polityki. Już w tym miejscu chcę podkreślić, że jestem świadom, iż nie dadzą one ostatecznej odpowiedzi na pojawiające się pytania. Takiej odpowiedzi po prostu nie ma. Autorskie próby opisania problemu, które Czytelnik znajdzie w tym tomie, są wyważone i otwarte na dalszą krytykę i dyskusję. Musimy mieć na uwadze to, że kiedy mówimy o zachowaniach, w których dochodzą do głosu spory moralne, ocena ich jest kwestią otwartą – nie tylko na różne racje z obszaru etyki, lecz i na argumenty z zewnątrz. W realizacji tych poszukiwań chodzi też o spotkanie i wzajemne ubogacenie się filozofii podmiotu, świadomości oraz filozofii przedmiotowej.
• 025 $a Morality, or man’s experiencing of morality, poses important questions: What is meant by the term ‘morality’? How should man act and why? What makes an act good and what makes it a moral obligation? It should be emphasised here that every morality is a complex and multi-layered creation and that moral disputes are an integral part of human life. In this context, the question of the origin of moral disputes is frequently considered. Undoubtedly, it is difficult to give a precise and satisfactory answer here as any answer simply leads to further questions that merely scratch the tip of the iceberg: Why is there so much suffering, so many disputes, conflicts, and wars in the world? Does the problem lie with people or perhaps with morality? Some – primarily objectivists – put the blame on man, in whom they find all sorts of distortions of morality. Contextualists ask whether man really is the only one to blame. According to the contemporary French philosopher Paul Ricouer, distortions of morality are caused by human nature and the indeterminacy of moral principles. Morality is a product of man, and it inherits all his imperfections. In morality, as if in a mirror, the current imperfect form of man’s consciousness is always reflected. There is some truth in what Ricouer said about the condition of homo sapiens, which is determined by various factors. Ethics is incapable of formulating such precise, unambiguous principles and rules of practical action that would define all moral situations in which human decision-making processes are entangled. Would it not be perfect if such a universal algorithm for resolving moral disputes could be constructed? So far, however, it has not, and in all likelihood it never will be. Besides, human nature, of which the innate 10 Introduction temperament is an integral element, favours the fact that we react to certain moral situations in this and not another way, i.e., always in an individual manner, sometimes different from the one required by an ethical conception. Although ethicists claim that – because we are always bound by an identical set of moral duties – all of us should react in the same way to certain moral situations, our innate temperament means that we do not always follow objective duties and that we often yield to inclinations based on extra-moral factors. When we study the history of ethics from antiquity to the present, we see that it is a history of disputes between ethicists of different origins who attempted to rationalise the phenomenon of morality using the conceptual means that were culturally available to them. While some have passionately claimed to have definitive solutions, others have equally vehemently contested them and argued that there are no definitive solutions – that these ‘definitive’ solutions are merely the pretensions of ethicists who are more concerned with gaining power over people than with understanding how people actually experience morality. Ethics has not produced any universal method for resolving moral disputes. Although many interesting ways of conducting ethical argumentation have been invented, there is also considerable arbitrariness linked to the fact that some people are convinced by certain arguments, while others are not. As Aristotle observed, in ethics we have to say goodbye to the dream of exactness, especially of the kind that applies to the natural sciences. Ethical judgements concern human actions, which are not entirely predictable. We are incapable of accurately predicting how someone will behave in a given situation and which practical rule they will consider to be the binding guideline for their action. Moral disputes are often of a ‘stalemate’ nature. Thus, it is worth asking whether ethics is about convincing and converting others to our views or rather about trying to understand theirs. The resolutions of moral disputes are entangled in various layers, which are shaped by ideological, political, religious, and world-view beliefs. Very often, the ideological layer makes it impossible to take a critical look at a moral issue and turns the dispute into a mutual accusation about who is morally more right. Although the literature on moral disputes is extensive, this does not mean that there is no need for reflection that shows, in a methodologically structured way, the successive Introduction 11 facets of ethical disputes, especially in modern times. The volume offers an overview of contemporary moral disputes based on a selection of the most representative ones, i.e., those that trigger the most interesting debates. In preparing the volume, we were not guided by any top-down key, e.g., Christian or secular, but we have given space to various authors who represent diverse ethical traditions. The voice of Catholic Social Teaching, as a key partner in contemporary debates on moral disputes, has also been represented here. The selected types of moral disputes have been analysed from different points of view which consider their different aspects, primarily historical, methodological, and systematic. Although each article follows the same structure, the “Discussion of the term” section in each article is strongly marked by the author’s individual perspective, which is also evident in the “Historical analysis” and “Systematic reflection with conclusions and recommendations” sections. The articles do not seek to simply summarise and quote positions that are already well known. The considerations attempt to offer a new ordering of well-known problems in an attempt to bring out content that could still attract the attention of the contemporary Reader, who is not always interested in ethicists’ abstract deliberations. It is worth emphasising that this volume has been compiled not only with Polish but also foreign readers in mind, which makes each individual author’s treatment of a given problem particularly advisable and justified. Thanks to this, the volume dedicated to moral disputes fulfils the function of promoting and popularising Polish ethics and philosophy. Showing how Polish ethicists relate to the most important moral disputes of modern times is a form of appreciating Polish philosophy, which can boast many significant research achievements, some of which are presented in this volume. The maximalistically oriented Reader will not find in it all moral disputes of modernity. However, it was not the editors’ intention to overwhelm the reader with an excessive amount of information. Rather, the aim was to provide an overview of the most pertinent contemporary moral disputes which are related to the key question: who is man and what is his nature and ultimate destiny? The proposed overview of moral disputes allows Readers to acquire a preliminary orientation in this area, the primary aim of which is to inspire them to seek and deepen their knowledge concerning moral disputes. Whether this volume will be such an inspiration is a matter for 12 Introduction Readers themselves to decide – after all, they face a variety of problems every day. In our considerations we do not confine ourselves to within the framework of a single ethical system but reach out to thoseethicists and philosophers who have brought to light certain important aspects of morality. It seems that with the immeasurably rapid evolution of civilisation, the need for unambiguous moral guidelines is now greater than ever. The collisions between theory and practice are externalized in the ethical dilemmas of today. Issues that are particularly pertinent today – linked to globalisation and industrialisation – include ecological problems (e.g., the relationship between man and the environment) and those that result from advancements in medicine (e.g., cloning). Much controversy is aroused by the relationship between morality and politics. I would like to emphasise here that I am aware that the articles in this volume will not provide definitive answers to the questions they may pose, simply because no such answers exist. The authors’ attempts mto describe the given problems are balanced and open to constructive criticism and discussion. We must bear in mind that when we talk about behaviours in which moral disputes are revealed, their evaluation is an open question – open not only to the various ethical arguments but also to non-ethical arguments. Moreover, the reflections presented in this volume allow the philosophy of the subject, the philosophy of consciousness, and metaphysics to meet and enrich one another.
• 336 $a Redakcja naukowa monografii naukowej
• 985 $a Wydział Filozoficzny
• 985 $b Instytut Filozofii
• 999 $a filozofia

Dublin Core

Indexes

• Title: Spory moralne
• Author: PIOTR DUCHLIŃSKI (Redaktor)
• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• ISBN: 978-83-7614-597-6
• Date: 2023
• Place: Kraków
• Discipline: filozofia
• Language: angielski
• URL: https://slownikispoleczne.ignatianum.edu.pl/pliki/spory_moralne_pl.pdf

Files