Chiny i ich sąsiedzi w dziele "Historia Sinarum" polskiego jezuity Tomasza Szpota Dunina (1644-1713)

Opis

• Tytuł Projektu: Chiny i ich sąsiedzi w dziele "Historia Sinarum" polskiego jezuity Tomasza Szpota Dunina (1644-1713)
• Wariant tytułu Projektu: Historia Sinarum
• Numer projektu: NdS/531051/2021/2022
• Kierownik projektu: Janusz Smołucha
• Typ projektu: naukowy
• Okres realizacji projektu: 2022-02-23-2024-02-22
• Nazwa podmiotu finansującego projekt: Ministerstwo Edukacji i Nauki
• Nazwa i edycja konkursu, projektu, przedsięwzięcia: Nauka dla Społeczeństwa
• Rodzaj instytucji finansującej: Krajowa
• Słowa kluczowe: Tomasz Szpot Dunin
• Założenia projektu: Projekt badawczy "Chiny i ich sąsiedzi w dziele "Historia Sinarum" polskiego jezuity Tomasza Szpota Dunina (1644-1713)" podjęty przez Akademię Ignatianum w Krakowie, a wsparty przez badaczy z Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Warszawskiego oraz UPJPII w Krakowie, zostanie zrealizowany w Polsce. Obejmować on będzie transkrypcję i sygnalne wydanie w formie elektronicznej pozostającego dotąd w rękopisie, obszernego dzieła na temat historii relacji kulturowych i religijnych pomiędzy Europą a Chinami pt. „Historia Sinarum”. Autorem tego dzieła był polski jezuita Tomasz Szpot Dunin (ok. 1645-1713), który po skończeniu studiów w Akademii Wileńskiej w latach 60. XVII w. pracował w różnych kolegiach jezuickich jako nauczyciel retoryki, języka łacińskiego, filozofii, a nawet matematyki. W 1688 r. Tomasz Szpot Dunin wyjechał do Rzymu, gdzie przez kolejne 24 lata pełnił funkcję spowiednika w Bazylice Św. Piotra. Od początku swojego pobytu w Rzymie zbierał on i spisywał informacje na temat misji jezuickich w Chinach. Jak można przypuszczać miało to związek z zapotrzebowaniem na taką wiedzę w kolegiach jezuickich w Rzeczypospolitej. Wielu młodych jezuitów marzyło w tamtym czasie o wyjeździe na dalekowschodnie misje, o czym świadczą setki listów pisanych co roku do generała Zakonu w tej sprawie. Tomasz Szpot Dunin korzystał ze współczesnych mu publikacji i ze źródeł archiwalnych. We wstępie do drugiego tomu „Historia Sinarum” wspomina o współczesnych mu autorach, których dzieła częściowo tylko streszcza, ale i uzupełnia zarówno pod względem treści, jak i cezury czasowej. W innym miejscu Szpot wskazuje, że ważnym źródłem jego wiedzy były relacje przesyłane generałowi Zakonu Jezuitów przez misjonarzy z Chin (tzw. litterae annuae) oraz inne relacje z misji chińskiej przesyłane do Rzymu i przechowywane w archiwum generalnym Towarzystwa Jezusowego. Napisane po łacinie dzieło pt. „Historia Sinarum”, przechowywane jest obecnie w dwóch, obszernych woluminach w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego (ARSI). Podobnie jak i inne prace tego autora (8 innych woluminów), było ono wykorzystywane do tej pory głównie przez zagranicznych badaczy. Wśród nich wymienić trzeba tak znanych badaczy zajmujących się historią, kulturą i religiami Dalekiego Wschodu, jak John E. Wills czy Noël Golvers. W Polsce spuścizna Tomasza Szpota Dunina pozostaje ciągle nieznana i w żaden sposób nie została do tej pory wykorzystana. Dzieje się to pomimo wzrastającego z każdą dekadą wzrostu zainteresowania sprawami Dalekiego Wschodu, a szczególnie Chin i krajów z nimi sąsiadujących. Pomimo podkreślania przez zachodnich uczonych dużej wartości merytorycznej i faktograficznej dzieł Tomasza Szpota, nie podjęto jak do tej pory prac nad ich krytyczną edycją. Zamiarem twórców projektu jest włączenie „Historia Sinarum” Tomasza Szpota, a po części również innych dzieł tego autora przechowywanych w ARSI, w obieg polskiej nauki i literatury, i udostępnienie nowoczesnej edycji tekstu pozostającego w rękopisie także badaczom międzynarodowym. Krytyczne udostępnienie tego dzieła pozwoli na upowszechnienie wiedzy o krajach Azji Wschodniej i dziejach relacji kulturowo-religijnych tego obszaru świata z Europą. Nowoczesna edycja dzieła Tomasza Dunina Szpota przysłuży się również popularyzacji polskiej nauki, jej osiągnięć i również podejmowaniu badań w wymiarze międzynarodowym. Zawarte w rękopisie rzadkie informacje nie tylko na temat historii, ale również geografii, religii, filozofii, etnografii i przyrody tamtych ziem. Niezwykle ciekawym wątkiem „Historia Sinarum” jest sprawa poszukiwania najdogodniejszej drogi z Europy do Chin. Okazuje się, że była nie tylko nią kontrolowana przez Portugalczyków droga morska, która wiodła dookoła Afryki, zajmowała dużo czasu i była bardzo niebezpieczna. Jezuici w XVII w. rozważali jako głównej alternatywy, wykorzystanie drogi z Moskwy przez Syberię. Warto w tym miejscu nadmienić, że droga ta, licząca ok. 7000 km, została bardzo szczegółowo w dziele Szpota opisana (w części Iter Moscoviae). Przygotowanie nowoczesnej edycji rękopisu „Historia Sinarum” podkreśli ponadto dużą rolę, jaką w procesie odkrywania i naukowej penetracji obszaru Azji Wschodniej odegrali Polacy. W dziele Tomasza Szpota zawarte są bowiem także informacje o działalności na obszarze Azji Wschodniej polskich misjonarzy takich jak Andrzej Rudomina SJ, Jan Mikołaj Smogulecki SJ czy Michał Boym SJ. Ten ostatni był m. in. autorem pierwszych nowożytnych map Chin, które wykorzystywał kompilując swoje dzieło Tomasz Szpot Dunin. „Historia Sinarum” Tomasza Szpota Dunina przechowywana jest w ARSI w formie rękopisu w dwóch tomach (ARSI, Jap. Sin. 102, Jap. Sin 103). Całe dzieło podzielone jest na trzy części (partes) i jedenaście ksiąg (libri). Obydwa tomy zawierają w sumie 510 kart formatu 27,5 x 20,5 cm (1020 stron). W pierwszej części autor opisuje geografię, religię i niektóre elementy organizacji państwa chińskiego. Następnie polski jezuita przechodzi do przedstawienia historii Chin, poczynając od podboju tego kraju przez Mandżurów. W dalszej części tekstu koncentruje swoją uwagę na najważniejszych wydarzeniach z okresu panowania cesarza Kangxi (1661-1722). Później skupia się na dziejach misji jezuitów w Chinach, począwszy od ich nieudanych prób dotarcia do Państwa Środka w połowie XVI w. Narracja Szpota obejmuje okres od przybycia do Chin pierwszych członków Towarzystwa Jezusowego, którymi byli Michele Ruggierii Matteo Ricci, aż do roku 1644, a więc do końca panowania dynastii Ming. W części trzeciej Szpot kontynuuje swoje opowiadanie w porządku chronologicznym, opisując wydarzenia w Chinach oraz w krajach ościennych z lat 1644-1687. W ramach projektu planowana jest edycja pełnego tekstu „Historia Sinarum”, oparta o dzisiejsze zasady wydawania nowożytnych tekstów łacińskich.