Zarys fenomenologii potocznego doświadczenia wartościowania

Collection
chapter in monograph
Download bibliographic description
  • Title: Zarys fenomenologii potocznego doświadczenia wartościowania
  • Author:
  • Access date: 43-60
  • Tytuł monografii: W kręgu myślenia etycznego
  • Wydawca: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
  • Rok wydania: 2024
  • Miejsce wydania: Kraków
  • DOI: https://doi.org/10.15633/9788383700472.01
  • URL: https://monografie.upjp2.edu.pl/wn/catalog/book/145/chapter/696
  • Abstract in Polish: Doświadczenie szeroko rozumianego wartościowania zdaje się należeć do tych doświadczeń, z którymi na co dzień przychodzi nam mieć do czynienia i którym zwykliśmy przypisywać szczególne znaczenie, gdy chodzi o nasze ludzkie bycie w świecie. Przedmiotem analiz tego studium czynię ich dwa rodzaje. Są to doświadczenia, które określam mianem wartościowań kalkulujących oraz wartościowań wartościujących. Do pierwszych z nich zaliczam wartościowania oceniające i wyceniające rzeczy, które charakteryzuje w Schelerowskim znaczeniu zmysłowa naoczność tego, co wartościowane, a ich rezultat wyrażamy zwykle w postaci jakichś dla nas istotnych przydatności tak wartościowanych rzeczy albo ich jakoś wyznaczanej ceny lub też przyznawanej im cenności. Natomiast przez wartościowania wartościujące rozumiem te, którym właściwa jest zarówno duchowa naoczność tego, co wartościowe, jak i duchowa natura unaocznianych, czy też unaoczniających się wartości. Mianowicie takich, które — jak twierdził Scheler — „Już w sposobie swego dania mają […] w sobie szczególne oddzielenie i niezależność w stosunku do całej sfery ciała i środowiska”, i których „Akty i funkcje, w których je uchwytujemy, są funkcjami duchowego wyczucia i aktami duchowego preferowania oraz kochania i nienawidzenia” (M. Scheler, Materialne apriori w etyce, „Znak” 19 (1967) nr 162, s. 1538). Zaś nasz sposób bycia wobec nich, w moim ich rozumieniu, jest zasadniczo recepcyjny, a nie kreacyjny, jak ma to miejsce w przypadku tego, co wartościowe w rzeczach wartościowanych kalkulująco. Wglądy w świat kalkulująco wartościowanych rzeczy oraz w nasze wielopostaciowo sprawcze w nim egzystowanie, unaocznia nam zarówno naturę tego, co wartościowe w rzeczach wartościowo uposażanych lub już uposażonych, mianowicie niesamodzielność i pochodność tak rozumianych wartości, jak i nieodzownie ważną, sprawczą rolę naszego intencjonalnie uposażającego działania, niezbędną do ich zaistnienia. Natomiast wgląd w świat wartościowań wartościujących proponowany w tym studium z jednej strony unaocznia właściwą nam jako ludziom ontyczną, aksjologicznie rozumianą otwartość na wartości duchowe, pozytywne i negatywne. Otwartość, która w duchowych aktach ich wolnego preferowania aksjologicznie się dookreśla i ukierunkowuje. A z drugiej wgląd ten skłania do sformułowania tezy, że celem owego „dookreślania” i „ukierunkowywania” zdają się być nie tyle same te wartości, ile raczej my sami i przywoływane przez nie, na sposób im właściwy, nasze zarówno wewnętrzne, jak i międzyosobowe światy.
  • Abstract in English: The experience of broadly understood valuation seems to be one of those experiences that we deal with daily and to which we tend to attribute special importance regarding our human existence in the world. I analyze two types of such experiences in this study: those I call calculative valuations and evaluative valuations. The first type includes valuations that assess and assign worth to things, characterized, in Scheler’s sense, by the sensual intuition of what is valued, with results typically expressed in the form of some usefulness of the things valued, or their determined price, or the value accorded to them. However, by evaluative values, I mean those characterized by both the spiritual intuition of what is valuable and the spiritual nature of values that become visible. Specifically, these are values that—as Scheler claimed—“Already in the way they are given […] have a special separation and independence in relation to the entire sphere of the body and the environment,” and whose “Acts and functions in which we perceive them are functions of spiritual intuition and acts of spiritual preference, loving, and hating” (M. Scheler, Materialne apriori w etyce, „Znak” 19 (1967) no. 162, p. 1538). Our way of being toward them, in my understanding, is essentially receptive, not creative, as it is with what is valuable in things valued calculatively. Insights into the world of calculatively valued things and our multi-faceted, causative existence within it show us both the nature of what is valuable in things endowed with value, as well as the crucial, causative role of our intentionally endowed actions in enabling these values to occur. The insight into the world of evaluative judgments proposed in this study, on the one hand, highlights our ontic, axiologically understood openness to spiritual values, both positive and negative, that is typical of us as people. This openness is axiologically defined and oriented in the spiritual acts of free preference. On the other hand, this insight suggests that the purpose of this “determination” and “direction” seems to be not so much the values themselves but rather ourselves and the internal and interpersonal worlds they evoke in their unique ways.
  • Keywords in Polish:
    • fenomenologia
    • potoczne doświadczenie
    • wartości absolutne
    • wartości duchowe
    • wartościowanie kalkulujące
    • wartościowanie wartościujące
  • Structure: Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
  • Dyscyplina: nauki o kulturze i religii
  • 002 a Zarys fenomenologii potocznego doświadczenia wartościowania
  • 003 a TOMASZ HOMA (Autor)
  • 003 e 0000-0002-4430-2591
  • 003 f Jakub Synowiec (Redaktor)
  • 005 a Rozdział w książce
  • 006 a 43-60
  • 010 a https://doi.org/10.15633/9788383700472.01
  • 011 b https://monografie.upjp2.edu.pl/wn/catalog/book/145/chapter/696
  • 012 a W kręgu myślenia etycznego
  • 013 a 2024
  • 014 c Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
  • 015 a Kraków
  • 017 a 978-83-8370-047-2
  • 021 a Doświadczenie szeroko rozumianego wartościowania zdaje się należeć do tych doświadczeń, z którymi na co dzień przychodzi nam mieć do czynienia i którym zwykliśmy przypisywać szczególne znaczenie, gdy chodzi o nasze ludzkie bycie w świecie. Przedmiotem analiz tego studium czynię ich dwa rodzaje. Są to doświadczenia, które określam mianem wartościowań kalkulujących oraz wartościowań wartościujących. Do pierwszych z nich zaliczam wartościowania oceniające i wyceniające rzeczy, które charakteryzuje w Schelerowskim znaczeniu zmysłowa naoczność tego, co wartościowane, a ich rezultat wyrażamy zwykle w postaci jakichś dla nas istotnych przydatności tak wartościowanych rzeczy albo ich jakoś wyznaczanej ceny lub też przyznawanej im cenności. Natomiast przez wartościowania wartościujące rozumiem te, którym właściwa jest zarówno duchowa naoczność tego, co wartościowe, jak i duchowa natura unaocznianych, czy też unaoczniających się wartości. Mianowicie takich, które — jak twierdził Scheler — „Już w sposobie swego dania mają […] w sobie szczególne oddzielenie i niezależność w stosunku do całej sfery ciała i środowiska”, i których „Akty i funkcje, w których je uchwytujemy, są funkcjami duchowego wyczucia i aktami duchowego preferowania oraz kochania i nienawidzenia” (M. Scheler, Materialne apriori w etyce, „Znak” 19 (1967) nr 162, s. 1538). Zaś nasz sposób bycia wobec nich, w moim ich rozumieniu, jest zasadniczo recepcyjny, a nie kreacyjny, jak ma to miejsce w przypadku tego, co wartościowe w rzeczach wartościowanych kalkulująco. Wglądy w świat kalkulująco wartościowanych rzeczy oraz w nasze wielopostaciowo sprawcze w nim egzystowanie, unaocznia nam zarówno naturę tego, co wartościowe w rzeczach wartościowo uposażanych lub już uposażonych, mianowicie niesamodzielność i pochodność tak rozumianych wartości, jak i nieodzownie ważną, sprawczą rolę naszego intencjonalnie uposażającego działania, niezbędną do ich zaistnienia. Natomiast wgląd w świat wartościowań wartościujących proponowany w tym studium z jednej strony unaocznia właściwą nam jako ludziom ontyczną, aksjologicznie rozumianą otwartość na wartości duchowe, pozytywne i negatywne. Otwartość, która w duchowych aktach ich wolnego preferowania aksjologicznie się dookreśla i ukierunkowuje. A z drugiej wgląd ten skłania do sformułowania tezy, że celem owego „dookreślania” i „ukierunkowywania” zdają się być nie tyle same te wartości, ile raczej my sami i przywoływane przez nie, na sposób im właściwy, nasze zarówno wewnętrzne, jak i międzyosobowe światy.
  • 022 a The experience of broadly understood valuation seems to be one of those experiences that we deal with daily and to which we tend to attribute special importance regarding our human existence in the world. I analyze two types of such experiences in this study: those I call calculative valuations and evaluative valuations. The first type includes valuations that assess and assign worth to things, characterized, in Scheler’s sense, by the sensual intuition of what is valued, with results typically expressed in the form of some usefulness of the things valued, or their determined price, or the value accorded to them. However, by evaluative values, I mean those characterized by both the spiritual intuition of what is valuable and the spiritual nature of values that become visible. Specifically, these are values that—as Scheler claimed—“Already in the way they are given […] have a special separation and independence in relation to the entire sphere of the body and the environment,” and whose “Acts and functions in which we perceive them are functions of spiritual intuition and acts of spiritual preference, loving, and hating” (M. Scheler, Materialne apriori w etyce, „Znak” 19 (1967) no. 162, p. 1538). Our way of being toward them, in my understanding, is essentially receptive, not creative, as it is with what is valuable in things valued calculatively. Insights into the world of calculatively valued things and our multi-faceted, causative existence within it show us both the nature of what is valuable in things endowed with value, as well as the crucial, causative role of our intentionally endowed actions in enabling these values to occur. The insight into the world of evaluative judgments proposed in this study, on the one hand, highlights our ontic, axiologically understood openness to spiritual values, both positive and negative, that is typical of us as people. This openness is axiologically defined and oriented in the spiritual acts of free preference. On the other hand, this insight suggests that the purpose of this “determination” and “direction” seems to be not so much the values themselves but rather ourselves and the internal and interpersonal worlds they evoke in their unique ways.
  • 023 a fenomenologia
  • 023 a potoczne doświadczenie
  • 023 a wartości absolutne
  • 023 a wartości duchowe
  • 023 a wartościowanie kalkulujące
  • 023 a wartościowanie wartościujące
  • 024 a absolute values
  • 024 a calculative valuations
  • 024 a evaluative valuations
  • 024 a everyday experience
  • 024 a phenomenology
  • 024 a spiritual values
  • 985 b Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
  • 999 a nauki o kulturze i religii

2024_rozdz_Homa_T_Zarys fenomenologii potocznego doświadczenia wartościowania.pdf (244 KB)

  • Licence: CC BY 4.0
  • Text version: Final published
  • Availability: Public
Download
Repozytorium Akademii Ignatianum w Krakowie, które jest częścią Portalu Pracowniczego zostało zrealizowane w ramach projektu „Program wzmocnienia potencjału dydaktycznego Uczelni na rzecz rozwoju regionalnego” POWR.03.05.00-00-ZR10/18 współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.